Şimşek ve yıldırım arasındaki fark nedir ?

   Çoğu zaman gündelik yaşamda, şimşek ve yıldırımdan aynı doğa olayıymış gibi bahsederiz. Peki hiç şimşek ve yıldırımın aslında birbirinden farklı birer doğa olayı olabileceği aklınıza gelmiş miydi ? Evet yıldırım ve şimşek aslında birbirinden tamamen farklı iki doğa olayıdır.

   Bulutla yer arasındaki elektrik yükü farkı arttıkça aradaki havanın da delinmesi kolaylaşır ve belli bir değerden sonra havanın delinmesiyle oluşan iletken kanal boyunca buluttan toprağa veya topraktan buluta elektriksel bir boşalma başlar. Bulutla bulut arasında olan bu elektriksel boşalmaya şimşek ve bulutla toprak arasında olan elektriksel boşalmaya ise yıldırım denir.

   Bir başka değişle şimşek, bir bulutun tabanı ile yer arasında, iki bulut arasında veya bir bulut içinde elektrik boşalırken oluşan kırık çizgi biçimindeki geçici ışıktır. Yıldırım ise, gök gürültüsü ve şimşekten oluşan, gökyüzü ile yeryüzü arasındaki elektrik boşalmasıdır.

ŞİMŞEK NEDİR NASIL OLUŞUR ?

Şimşek, bir bulut kümesi aşırı miktarda + veya - elektrik yükü ile yüklendiğinde meydana gelen, gözle görülür elektrik boşalmasıdır. Elektrik yükünün hava direncini kıracak kadar çok olması gerekir. Şimşek daha çok kümülonimbüs bulutlarında görülür ancak stratiform (ufkî şekilde yayılan katmanlı) bulutlarda da rastlanır. Kar fırtınalarında, kum fırtınalarında ve hatta volkanlardan çıkan gaz ve toz bulutlarında da şimşeklere rastlanır. Bir oraj esnasında şimşekler; bulutlar arasında, bulutla hava arasında ve bulutla yer arasında gerçekleşebilir. Dünya genelinde saniyede 50 ila 100 şimşek çakar.

YILDIRIM NEDİR NASIL OLUŞUR ?

Bulut ile yer arasında yıldırımın oluşumu : Yıldırım, bulut ile yer arasında oluşan, en tehlikeli şimşek türüdür. Çoğu çakma yeryüzüne negatif yük dağıtır ancak bir kısmı yeryüzüne pozitif yük taşır. Bu pozitif çakmalar sıklıkla bir orajın dağılma aşamasında oluşur. Pozitif çakmalar aynı zamanda kış ayları boyunca düşen toplam yıldırımların yüksek bir yüzdesini oluşturur.

Bulut ve yer arasındaki elektrik potansiyeli farkı 10 ila 100 milyon volttur ve yıldırımın dönüş darbesinin akımı yaklaşık 30.000 ampere, sıcaklıkı 30.000 °C’ye ulaşır. Yıldırımın oluşması çok hızlı bir şekilde gerçekleşir. Öncül darbe buluttan yere yaklaşık 30 milisaniyede ulaşır ve yerden bulutun merkezine yaklaşık 100 milisaniyede döner.

GÖK GÜRÜLTÜSÜ NEDİR NASIL OLUŞUR ?

Gök gürültüsü, şimşek çakması esnasında oluşan, patlamaya benzer çok yüksek sestir. Ses, ışıktan çok daha yavaş hareket ettiği için (deniz seviyesinde yaklaşık ses hızı 340 m/sn) gök gürültüsü gözlemcinin uzaklığına bağlı olarak şimşeğin gözlenmesinden kısa bir süre sonra duyulur.

Gök gürültüsü, şimşek hattı boyunca havanın aniden ısınması ve hava basıncının artması nedeniyle oluşur. Aşırı basınç şimşek hattının sesten hızlı şekilde genişlemesine ve gök gürültüsü olarak adlandırılan sesi oluşturmasına neden olur. Gök gürültüsünü karakterize eden şaklama, patlama, gümbürtü gibi çeşitli farklı sesler şimşek hattının karmaşık geometrisi, atmosferin özellikleri, yerel arazi şekilleri ve yansımalar nedeniyle oluşur.

YILDIRIM ÇARPMASI NEDİR ?

Yıldırım çarpması, bulut ile yer arasında oluşan bir şimşeğin canlılara isabet etmesidir. Yıldırım çarpması, elektrik yükü nedeniyle ölümcül sonuçlar doğurabilecek, oldukça tehlikeli bir hadisedir. Örneğin Amerika Birleşik Devletleri’nde her sene ortalama 62 kişi yıldırım çarpması nedeniyle hayatını kaybetmekte, yaklaşık 300 kişi yaralanmaktadır. Dünya genelinde ise yılda ortalama 24.000 kişi ölmekte, 240.000 kişi yaralanmaktadır.

İstatistiksel olarak yıldırım çarpmasına en çok şu altı durumda rastlanır :

Açık arazide oyun oynarken, açık arazide çalışırken, kayık veya botla gezerken, balık tutarken veya yüzerken, tarla ve ağır iş makineleri kullanırken, telefonla konuşurken, elektrikli aletler kullanırken veya tamir ederken.

YILDIRIM ÇARPMASINDAN KORUNMA YÖNTEMLERİ VE İLK MÜDAHALE

Binalara monte edilen ve paratoner denen metal kondüktörler, yıldırımın mümkün olan en düşük hasarla yeryüzüne transfer edilmesine yardımcı olurlar.

Eğer açık alanda iken civarda bir yere yıldırım düştüyse ve saçlarınız dikilmeye başladıysa hemen en yakındaki binaya girmelisiniz. Eğer yakında bina yoksa civardaki en alçak bölgeye gidip ayaklarınız yere basacak şekilde yere çömelmeli ve mümkün olduğunca bir top gibi küçülmelisiniz. Yıldırım tehlikesi varken kesinlikle yere yatılmamalıdır.

Eğer birine yıldırım çarptıysa sırasıyla şu işlemler yapılmalıdır :

Birden fazla yaralı varsa ilk önce öldüğü düşünülenlerle (ölmüş gibi hareketsiz duranlarla) ilgilenilmelidir

Yaralının solunumu ve kalp atışı kontrol edilmelidir

Yaralı nefes almıyorsa suni solunum (hayat öpücüğü) uygulanmalıdır

Nabız yoksa, uzman biri tarafından kalp masajı yapılmalıdır

YILDIRIM ÇARPMALARI HAKKINDA YANLIŞ BİLİNENLER

Halk arasında, lastik tabanlı ayakkabıların veya otomobil lastiklerinin yıldırımdan koruyacağına inanılır. Bunların hiçbir faydası yoktur ancak otomobilin metal çerçevesi (vücuda temas etmiyorsa) çarpmanın etkilerinden korumada yardımcı olur.

Yine halk arasında aynı noktaya iki kere yıldırım düşmeyeceğine inanılır oysaki bunun gerçekleştiği pek çok olay kaydı mevcuttur.

İLGİNÇ YILDIRIM ÇARPMASI OLAYLARI

Yıldırım çarpması olayları genellikle üzücü olmakla beraber bazılarda oldukça ilginçtir. İşte gerçekten yaşanmış bazı ilginç yıldırım çarpması olayları :

Roy Sullivan, şu ana kadar kendisine en çok yıldırım isabet eden insandır. Tam yedi yıldırıma çarpılan paratoner lakablı Roy pek çok kalıcı hasar almıştır. İlk olarak 1942`de ayak baş parmağını kaybettikten sonra, 1970`de sol omzunu, 1972`de saçlarını, 1973`de yeniden çıkan saçlarını, 1976`da ayak bileği, 1977`de göğsü ve midesi yanmıştır.

Avlanmak üzere denize açılan bir balıkçı saçlarının, bıyığının ve kollarındaki kılların dikleştiğini görünce hemen motoru çalıştırıp kıyıya yönelir. Birkaç dakika sonra gökyüzünü kara bulutlar kaplayıp gök gürlemeye başlar. O anda az önceki bulunduğu noktaya şiddetli bir yıldırım düşer. Hemen sonra saçlarının, bıyığının ve kollarındaki kılların eski haline döndüğünü görür. (Temmuz 1980, Yorkshire)

Edvin Robinson geçirdiği bir trafik kazasında işitme ve görme kabiliyetlerini kaybetmiştir. Kör ve sağır olarak yaşayan Edvin 4 Haziran 1980`de kendisine çarpan yıldırımdan sonra 20 dakika şuursuzca yerde yatmış ve kendine geldiğinde ise işitme ve görme yetilerini tekrar kazanmıştır. (Haziran 1980, Massachusettes)

Tarlasını sürmekte olan bir çiftçi, traktörüne düşen bir yıldırım neticesinde yaralanır. Hadiseyi fark edenler hemen bir ambulans çağırırlar. Hastaneye hızla yol almakta olan ambulansa bir süre sonra düşen ikici yıldırım hem ambulansın yanmasına hem de çiftçinin ölümüne sebep olur. (1979,Teksas)

Kaynak : Şimşek ve yıldırım arasındaki fark nedir ?

Önceki yazımız Avustralya’da çilekli sütü andıran pembe renkli göl Hiller hakkında ilginç bilgiler vermektedir.